Ороомог бол цахилгаан энергийг соронзон оронд хадгалж байдаг элемент юм. Ороомогт хадгалагдаж байгаа соронзон орон хэлбэрээр хадгалагдаж байгаа цахилгааныг тэрээр маш хурдан суллаж өгч чаддаг. Цахилгаан эрчим хүчийг хадгалах, түүнийг хурдан суллаж тавих нь чухал ач холбогдолтой бөгөөд үүнийг маш олон хэлхээнд ашиглана.
Ороомог хэрхэн ажилладаг вэ?
Эхлээд бид гүйдлийг хоолойгоор гүйж байгаа усаар төсөөлүүлдэг болохыг мартаж болохгүй. Усны насос ашиглан усыг шахах нь хүчдэлтэй адилхан үйлчилгээтэй. Хоолой салбарлах үед ус хоолойгоор мөн салбарлан урсдаг учраас хоолойг кабел хэмээн үзэж болно. Энэ салбар хоолойн нэгнийх нь хоолойг нарийсгах юм бол хоолойгоор урсах усны хэмжээ багасах бөгөөд энэ нь яг л эсэргүүцэлтэй адилхан үйлчилнэ.
Харин нөгөө салбар хоолойд усан тээрэм байрлуулъя. Хоолойгоор урсах ус энэ тээрмийг эргүүлж байж сая нэвтэрнэ. Тээрэм хүнд бол ус хэсэг хугацаанд хуримтлагдсаны эцэст тээрмийг түлхэн түүнийг нэвтрэх болно. Энэ нь ороомогтой адил юм.
Насосыг асааж усыг гүйлгэхийн тулд хоолой битүүрсэн байх хэрэгтэй. Энэ нь яг л электронуудын урсгалыг бий болгохын тулд хэлхээ хаалттай байх ёстой гэдэгтэй адилхан.
Зураг дээр электроны урсгал гүйдлийн чиглэл 2 зөрж байгааг анхаараарай. Электронууд батарейн хасах төгсгөлөөс гарч нэмэх төгсгөлд очин хэлхээ битүүрч байна. Харин гүйдэл нь батарейн нэмэх төгсгөлөөс хасах төгсгөл рүү буюу нэмэхээсээ хасах уруу чиглэж буйг хараарай.
Одоо хоолойгоор урсах усанд анхаарлаа хандуулъя. Ус хоолой салбарласан хэсэгт очоод аль салбараар явахаа шийдэх болно. Учир нь нарийсгасан хоолойгоор явах бол хэцүү, ихэнх ус нэвтэрч чадахгүй, харин усан тээрмээр явахын тулд түүнийг заавал хүчээр түлхэж хөдөлгөх ёстой. Энэ үед ерөнхийдөө ус хэдий нарийсгаж амаргүй болгосон ч нарийсгасан хоолойгоор урсахыг илүү үзэж түүгээр урсана. Харин усан тээрмийг хөдөлгөж түүгээр урсахыг сонгохгүй. Учир нь усан тээрмийг хөдөлгөх гэж оролдохоос нарийхан зайгаар багтаад урсах нь илүү амар учраас.
Гэхдээ л ус тээрмийг түлхсээр байна. Харин усны насос усыг тасралтгүй түлхсээр байх юм бол эцэстээ тээрэм эргэлдэж эхэлнэ. Тээрэм нэгэнт эргэлдээд эхлэх юм бол одоо үүгээр нэвтрэх нь нарийсгасан доод хэсгээр нэвтрэхээс хялбар болно. Иймээс одоо ус илүү амархан зам болох тээрмээр нэвтрэхийг илүүд үзэх болно.
Хэрэв насос зогсчих юм бол тэр ахиж усыг шахаж хөдөлгөөнд оруулахгүй ч тээрэм өөрийнхөө хөдөлгөөнийг шууд зогсоож чадахгүй тул инерцээрээ эргэлдэн усыг хөдөлгөсөөр байх болно. Ингээд насос зогссон ч тээрэм эргэлдэн насосыг орлон усыг эргэлдүүлсээр байна. Ус хоолойгоор хөдлөх үед тодорхой хэмжээний эсэргүүцэл учирдаг учраас усны урсгал аажимдаа буурч тээрмийн хөдөлгөөн удааширсаар эцэстээ зогсох хүртэл хоолойгоор ус урссаар байх болно.
Хэрэв насосыг асааж, буцааж унтрааж ээлжлэх юм бол тээрэм насос унтраалттай үед усны хөдөлгөөнийг хадгалж хэвээр үргэлжлүүлсээр байх болно.
Хэрэв тодорхой эсэргүүцэлтэй ачаатай жишээ нь чийдэнтэй ороомгийг зэрэгцээ холбох юм бол яг үүнтэй төсөөтэй үйлдлийг ажиглах болно.
Хүчдэлийг залгахад гүйдэл эхэндээ чийдэнгээр урсах ба ороомгийн эсэргүүцэл эхэндээ их байх тул түүгээр гүйх гүйдэл бага байна. Яваандаа ороомгийн эсэргүүцэл буурч эхлэхээр гүйдэл түүгээр гүйж эхэлнэ. Эцэстээ ороомог бараг эсэргүүцэлгүй бол бүх гүйдэл ороомгоор гүйж чийдэнгээр гүйхээ байж чийдэн унтарна.
Энэ үед хэрэв тэжээлийг салгах юм бол ороомог нь электронуудыг түлхэж хөдөлгөсөөр байх тул электронууд чийдэнгээр гүйж гэрэл асах болно. Ингээд ороомогт хуримтлагдсан энерги дуусах хүртэл тэр чийдэнгээр электронуудыг гүйлгэж асаасаар байх болно.
Ороомог яаж ингэж чадаад байна вэ?
Дамжуулагчаар электрон гүйх үед түүний эргэн тойронд соронзон орон үүсдэг. Хэрэв дамжуулагчийн хажууд луужинг байрлуулах юм бол луужингийн зүү энэ соронзон орны чиглэлийг заах болно.
Дамжуулагчаар гүйх гүйдлийн чиглэлийг солих юм бол соронзон орны чиглэл эсрэгээрээ өөрчлөгдөж буйг луужин мөн харуулна.
Хэрэв дамжуулагчийг ороомог хэлбэрт оруулж ороох юм бол дамжуулагчийн эргэн тойронд үүсэх соронзон орнууд нэгдэж соронзон орон улам хүчтэй болно.
Соронзон дээр төмрийн үрдэс цацаж соронзон орны урсгал хаашаа чиглэж буйг харж болно.
Тэжээл залгагдаагүй үед ороомогт соронзон орон байхгүй байна. Харин тэжээлийг залгасны дараа ороомгоор гүйдэл гүйж эхлэх ба ороомогт соронзон орон үүсэж эхэлнэ. Ороомгоор гүйх гүйдэл ихсэх тусам энэ соронзон ороомог улам хүчтэй болж ороомгоор гүйх гүйдэл хамгийн их утгадаа хүрэхэд соронзон орон максимум утгаа авна.
Энэ нь маш хурдан хугацаанд болох учраас бид уг үйл явдлыг ойлгуулахын тулд удаашруулсан болно.
Яагаад ийм зүйл болдог вэ?
Ороомог нь гүйдлийг чиглэл өөрчлөгдөхийн эсрэг байж гүйдэл нэг чиглэлээ хадгалж байхыг дэмждэг. Тэр ч бүү хэл гүйдэл ихсэх үед түүнийг бууруулж, гүйдэл багасах үед түүнийг ихэсгэж тэнцвэртэй байлгахыг оролдоно.
Хэрэв хэлхээг салгаж нийлүүлээд байвал гүйдэл ихсэж буураад байх болно. Харин ороомог үүнийг эсэргүүцэж гүйдлийг аль болох тэнцвэртэй байлгахыг хичээх болно. Үүний тулд ороомогт батарейн эсрэг чиглэсэн индукцийн хөдөлгөгч хүч үүснэ. Энэ хүчний тусламжтайгаар электронуудын хөдөлгөөнийг зохицуулахыг оролдоно. Индукцийн хөдөлгөгч хүч нь яг л батарей шиг электронуудыг хөдөлгөж чаддаг гэсэн үг.
Ороомгоор гүйх гүйдэл тогтмол ихэссээр байх үед индукцийн хөдөлгөгч хүч багассаар байна. Гүйдэл хамгийн их утгадаа хүрч тогтвортой болоход индукцийн хөдөлгөгч хүч алга болно. Энэ үед ороомог ердийн дамжуулагч утас мэт байна. Энэ үед ороомог электронуудын хөдөлгөөнд ямар ч саад учруулахгүй тул электронууд илүү саад багатай зам болох ороомгоор урсаж чийдэн унтрах болно.
Гэвч тэжээл тасрах юм бол гүйдэл багасаж эхэлнэ. Үүнийг ороомог мэдэрч электронуудын хөдөлгөөнийг хадгалахыг хичээх болно. Ингээд тэр электронуудыг хөдөлгөхийн тулд чийдэнгийн зүг түлхэж чийдэнг асаах болно. Ороомог нь энергийг соронзон оронд хадгалж байгаад ийн хэрэгтэй цагт нь буцааж цахилгаан энерги болгон хувиргаж электронуудыг хөдөлгөсөөр байх болно. Гэвч энэ соронзон орон нь уг ороомгоор гүйж байгаа гүйдлээр тэжээгдэж байдаг. Харин хэлхээний нийт эсэргүүцлийн улмаас гүйдэл багасдаг учраас соронзон орны энерги багассаар сүүлдээ энэ дуусаж улмаар гүйдэл гүйхээ болин чийдэн унтрах болно.
Хэрэв резистор болон ороомгийн салангид хэлхээг осциллографиктай холбох юм бол бид энэ эффектийг бодитоор харж болно. Хэрэв гүйдэл байхгүй бол тэг, гүйдэл байх үед тэгш өнцөгт хэлбэрийн гүйдэл байна. Хэрэв энэ гүйдэл резистороор гүйж байвал резистороор гүйдэл гүйхгүй үед тэг байснаа гүйдэл гүйнгүүт огцом тэгш болж гүйдэл нэмэгдэнэ. Хэрэв ороомгийг харах юм бол гүйдэл байхгүй байгаад ирэхэд ороомгоор гүйх гүйдэл огцом тэгш өнцөгт болж босож ирэхгүй. Харин алгуур босож сүүлдээ гүйдэл нь тогтворжих ба гүйдэл алга болоход ч огцом гүйдэл тэг болохгүй алгуур гүйдэл багассаар сүүлдээ тэг болно.
Харин резистор нь гүйдэл тэг болонгуут шууд тэг болж гүйдэл гүйнгүүт огцом тэгш өнцөгт болж байна. Харин ороомог нь гүйдэл тэг байгаад ирэхэд анхны байдлаа хадгалахыг оролдож байна. Мөн гүйдэл тогтворжсоны дараа гэнэт тэг бол буурахад ч анхныхаа байдлыг хадгалахыг оролдож байна.
Ихэнхдээ ороомгийг цагираг эсвэл цилиндрийг ороож хийнэ. Заримдаа үүний гадна талаар хаалт хийж өгдөг нь ороомгийн үүсгэх соронзон орон бусад элементүүдэд нөлөөлөхөөс сэргийлж буй явдал юм.
Инженерийн зураг дээр ороомгийг харин зурагт үзүүлсний дагуу тэмдэглэнэ.
Ороомог ашиглан мотор, трансформатор, соронзон релей зэрэг хэрэгслүүд хийгддэг болохыг санах хэрэгтэй.
Ороомгийг бид юун ашигладаг вэ?
- Бид үүнийг бүүст конвертер хэмээн нэрлэгддэг тогтмол гүйдлийн хэмжээг ихэсгэж багасгадаг конвертер хийхэд ашиглана.
- Мөн үүнийг хувьсах гүйдлийг тогтмол болгон хувиргахад ашиглана.
- Бид ороомгийг давтамжийн шүүлтүүр болгон хэрэглэдэг
- Мотор, трансформатор, соронзон релей зэргийг хийхэд ашиглана
Ороомгийн индукцлэлийг хэрхэн хэмжих вэ?
Ороомгийн үүсгэж чадах индукцийн хүчийг хэмжихдээ Генри гэдэг нэгжийг ашигладаг. Энэ бол ороомгийн индукцлэлийн нэгж болно. Ороомгийн индукцлэл нь их бол тэр хүчтэй соронзон орон үүсгэж чаддаг гэсэн үг. Өндөр индукцлэлтэй ороомог нь их хэмжээний соронзон орныг үүсгэж цахилгаан энергийг соронзон орон хэлбэрээр хадгалж чадна. Илүү их соронзон энергийг хадгалж чаддаг бол уг ороомогт соронзон энергийг хадгалахад илүү урт хугацаа зарцуулж мөн уг соронзон орныг илүү удаан хугацаанд ашиглаж чадна гэсэн үг.
Бид стандарт мультиметр ашиглаж байгаа үед ороомгийн индукцлэлийг хэмжиж чадахгүй. Зарим мультиметрийн загварууд үүнийг хэмждэг тусгай функц нэмж оруулж өгсөн байсан ч буруу хэмжих нь их. Индукцлэлийг зөв хэмжихйн тулд RLC метр гэдэг багажийг хэрэглэнэ. Ороомгийн зүгээр л энэ багжид холбох үед маш хурдан тест хийгээд үр дүнг харуулах болно.