DC моторын үндсэн 3-н төрөл бий. Шунтийн мотор, цуваа мотор, компаунд мотор.
Шунтийн моторын хувьд шунтийн ороомог нь якорьт цуваа холбогдож өгнө. Гаднах тогтмол тэжээлийн үүсгүүр ашиглаж шунтийн ороомог дээрх хүчдэлийг тогтмол байлгана.
Шунтийн мотор нь хурдны хувьд нөгөө 2 төрлийн мотороос илүү сайн үзүүлэлттэй. Бүрэн хурд нь ачаалалгүй байх хурднаасаа дөнгөж 10%-ийн ялгаатай. Тиймээс шунтийн моторыг тогтмол хурдны мотор ч гэж нэрлэдэг. Ачаалал нэмэгдэж якориор гүйх гүйдэл нэмэгдэх үед шунтийн мотор хурдаа маш сайн хадгална.
Соронзны туйлын үүсгэх соронзон орон дотор якорь эргэлдэх үед түүнд мөн өөрийн индукцийн хүч (counter-electromotive force CEMF) үүснэ. Якорьт үүсэх индукцийн хөдөлгөгч хүч нь Ленцийн хуулийн дагуу өөрийг нь үүсгэж буй хүчний эсрэг чиглэх тул соронзны туйлын соронзон орон болох шунтийн ороомгийн үүсгэх соронзон орны эсрэг чиглэнэ. Ингээд мотор ажиллах байх үед якориор эсрэг чигт гүйдэл гүйнэ. Энэ гүйдлийг гүйлгэж буй хүч нь үндсэн 3н зүйлээс хамаарна.
- Якорийн ороодосны тоо
- Соронзны туйлын үүсгэх соронзон орны хүч
- Якорийн эргэлтийн хурд
DC мотор эргэж эхлэх үед ийм сөрөг гүйдэл байхгүй байна. Якорь эргэлдэж эхлэх үед якорийн ороомог соронзон орныг огтолсноор энэ гүйдэл үүснэ. Энэ гүйдэл нь өөрийг нь үүсгэж байгаа орны эсрэг чиглэх туйл соронзны туйлын соронзон орныг бууруулах, хүчдэлийг багасгах, гүйдлийг бууруулахад чиглэнэ. Моторт ачаа холбоогүй үед моторын хурд ихсэх үед энэ хүч даган ихсэж бараг өөрийг нь үүсгэсэн хүчтэй ижил болтлоо ихэснэ. Энэ үед мотор өөрийнхөө алдаж буй чадлыг даван туулах хэмжээний мушгих хүчтэй болсон байна. Энэ үеийн чадлын алдагдал нь:
- якорийн гүйдлийн квадратыг якорийн эсэргүүцлээр үржиж гарах чадлын алдагдал
- агаарын урсгалаас үүдэлтэй алдагдал
- үрэлтээс үүдэлтэй алдагдал
- шойтконы үрэлтээс үүдэлтэй алдагдал
Моторт ачаа холбоход мушгих хүч түүнийг эргүүлэх хэмжээний хангалттай биш бол түүний хурд саарна. Якорийн хурд саарангуут энэ үед якорьт үүсэх индукцийн хөдөлгөгч хүч нь үүний эсрэг чиглэж якорийн хөдөлгөөний хурдыг анхны байдалд нь оруулахыг хичээх болно. Ингэснээр якориор гүйх гүйдэл нь одоо соронзны туйлын үүсгэх соронзон орны эсрэг биш харин түүний дагуу үйлчилж уг орныг нэмэгдүүлснээр якорийн эргэлтийг аль болох нэмэгдүүлэхийн төлөө байна. Үүнээс болж моторт ачаа нэмэхэд гүйдэл нэмэгдэнэ.
Моторт ачаа нэмэхэд хурд нь саарах үед хурдыг эргүүлж засахыг хурд зохицуулагч гэнэ. Энэ нь якорийн эсэргүүцэлтэй шууд хамааралтай. Якорийн эсэргүүцэл бага байх тусам хурдны зохицуулалт сайн байна.
Хэрэв соронзон орон тогтвортой бол якорийн үүсгэх цахилгаан хөдөлгөгч хүч якорийн эргэлтээс хамаарна. Якорь илүү эргэлдэх тусам энэ хүч их байна. Тиймээс якорийн эргэлт буурахаар энэ хүч буурна.
Якорийн эсэргүүцлийг 6 Ом гэе. Одоо якорьт ачаа нэмэх үед түүнийг эргүүлж нэмэлт ачааллыг даван туулахын тулд якориор 3 А гүйдэл нэмж гүйх шаардлага бий болсон гэж үзье. Якориор нэмж 3 А гүйдэл гүйлгэхийн тулд 18 В хүчдэл хэрэгтэй. Гэтэл арматурын хурд буурснаас болж түүнд үнэндээ 18 В-оос бага хүчдэл шаардлагатай. Үүнээс болж гүйдлийн зөрүү гарч шаардлагатай хэмжээнээс илүү их гүйдэл якориор гүйнэ.
Якорийн эсэргүүцлийг 1 Ом гэе. Одоо 3 А гүйдэл нэмж гаргахын тулд 3 В хүчдэл нэмэх шаардлагатай. Ингээд хурд буурах үед арматур өөрийн индукцлэлээсээ хамаарч 3 В хүчдэл гаргаж чаддаг байх хэрэгтэй. Өмнөх жишээний 18 В хүчдэл гаргахаас одоо якорь 3 В хүчдэл гаргах нь илүү амар байх тул хурдыг энэ удаа хурдан засаж тогтворжуулна.
Ингээд якорийн эсэргүүцэл бага байх үед ачаанаас болж якорийн эргэлт буурахад түүнийг засахад илүү амар байх болно.